دیو خوان کسب و کار “تعدیل نیروی انسانی”

با جمعی از فعالان کسب و کار و منابع انسانی به مناسبتی دور هم بودیم. یکی از دوستان باتجربه از زمانی می گفت که مجبور شد در راستای سیاست تعدیل، اپراتور لیفت تراکی را اخراج کند که حتی پس از تعدیل! یکی از پاهایش در عملیات شرکت، حاضر نشده بود به خاطر وفاداری و حس تعلق، از شرکت شکایت کند؛ بدتر آنکه هیچ پرونده ای هم در خصوص علت صدمه وارده تشکیل نشده نبود تا غرامت از کارافتادگی و بازنشستگی پیش از موعدش را تسهیل کند!

اما دنیای بی رحم کسب و کار بود و همان بلایی که شرکت به آن دچار شده بود (بسته شدن شعبه آن در بعضی از شهرها) به کارکنانش هم سرایت کرده بود. سؤالی اساسی که شاید تاکنون مدلی برای انجام مناسب و بدون آسیب آن و یا گریز از تبعات منفیش خلق نشده است.

“تعدیل نیرو” که در حقیقت نامی دیگر بر همان فرزند ناخوانده کاهش نیروی انسانی سازمانها و اخراج بعضی از آنهاست، با همه آثار منفی که در گستره اجتماع با خود به همراه دارد، گاهی برای التیام کسب و کار تنها راه چاره است. همانگونه که به تعویق انداختن و یا پرهیز از این داروی تلخ پس از تجویز  می تواند تهدیدی جدی برای سلامت و بقای کسب و کار باشد، انجام نادرست آن هم ضرری بیش از پیش دارد و دامنه آن را گسترده تر خواهد کرد.

جای تعجب است که یکی از همکاران منابع انسانی در شرکتی که در بیش از صد کشور دنیا شعبه دارد و در ارزشهای خود به داشتن کارکنانی که آن را به این سطح از موفقیت رسانیده بود، مباهات می کرد، آن را همچون مشت آهنین به کار گرفته بود:

“تعدیل را به آخرین روز اسفند موکول کرده بودیم؛ چون پس از آن عید بود و کارمند اخراجی با در بسته مواجه شده و به زعم ایشان نمی توانست مشکلی را برای دیگر کارکنان ایجاد کند! حتی تلفنهای شرکت هم پس از عید برای مدتی قطع شدند تا افکار منفی کارکنان اخراجی، فعالیت شرکت را مختل نکند.”

اما آیا نتیجه واقعاً اینگونه بود؟ آیا کارکنان اخراجی با این تمهید نتوانستند با همکاران سابق خود ارتباط برقرار کنند؟ آیا کارکنان باقی مانده خود را در امنیت شغلی احساس می کردند و یا گارد گرفته و خود را نیز برای این مشت آماده کرده و  به فکر پیدا کردن کار جدید افتادند؟ مسلماً کارمند اخراج شده ای که نه به خاطر عملکرد ضعیف و بلکه به خاطر شرایط محیط و عدم نیاز شرکت به وی نمی توانست حتی با کارکنان و دوستان کاری خود صحبت کند، به سفیری ناخوانده تبدیل شده و تجربه خود و عدم پایبندی شرکت به ارزشهای اجتماعی را به هر مخاطبی انتقال می دهد. روشن است که این انگاره نامطلوب ایجاد شده با هیچ نوع تبلیغی و با صرف گزاف ترین هزینه ها هم قابل ترمیم نیست.

آن سوی پیشامد هم کارمندی قرار دارد که شادترین روزهای سال را باید با کابوس سپری کند و راه حتی هر گونه تلاشی بر او بسته است، تنها در ایام تعطیلات باید بتواند در اتاق را بر خود ببندد (اگر توان حفظ اتاق و مسکنش را داشته باشد) و با خیالات آزار دهنده روزها را تا پایان تعطیلات و جوییدن شغلی و طرحی نو سپری کند. خانواده اش هم از این مشکلات مبرا نخواهند بود. ضمناً تعطیلات سال نو تا سالها برایشان مقارن با یک خاطره نامطلوب خواهد بود.

دوستی دیگر اما به تمامی تبعات این کار به خوبی آگاه بود. تعدیل همراه با نارضایتی منجر به شکست شرکت در یکی از شعبه های مهم آن بود. اگر با کارگر توافق نمی کردند، ممکن بود چند اتفاق بیفتد:

بعضی از چکهای صادره در قبال فروش محصولات که ارزش آنها به چند میلیارد تومان می رسید،  تنها قابل دریافت توسط آن مسئول فروش بود که او هم می توانست با وصول آن چکها و ارائه چکهایی کم اعتبار و غیر از چکهای صادره توسط خریدار، شرکت را در شرایط بحرانی، با یک ضرر بزرگ نیز مواجه کند.

او حتی می توانست شرکت را نزد خریداران به کلی ورشکسته جلوه داده و ضمن ارائه نشانه های آن – از جمله اخراج خود وی — آنان را به سمت رقبا سوق دهد.

بدیهی است که تعدیل بایستی با توافق خود وی و بسیار محتاطانه انجام می گردید.

برای جلب موافقت کارکنانی که ناگزیر از تعدیل شده اند، راههایی وجود دارد. این کار به آسانی گفتنش نیست، لازمه پیدا کردن گزینه های ممکن و پیشنهاد بهترین آنها، مطالعه شرایط محیطی و شرایط فردی با تمام قوا و به دور از مرسومات مصطلح اداری است همراه با تلاشی کارآفرینانه است. از محله زندگی کارمند تا علائقش در زمینه های مختلف باید در نظر گرفته شود. فاز مطالعاتی و ایجاد بسته پیشنهادی بایستی قبل از اطلاع رسانی تکمیل گردد تا همزمان با اطلاع رسانی بسته های حمایتی نیز ارائه گردند. اگر این بسته ها متناسب تهیه شوند، آسیبها را به حداقل رسانده و یک بازی برد – برد را برای هر دو طرف به ارمغان خواهند آورد.

به منظور تضمین موفقیت تعدیل نیرو بایستی ضمن اطلاع رسانی به موقع و ارائه اطلاعات صحیح و انجام یک فرآیند “مدیریت تغییر” مناسب، به موارد ذیل دقیقاً توجه نموده و بر این اساس برنامه ریزی کرد:

v برای کاهش نیرو بایستی دلیل قانع کننده داشت و آن را به صورت واضح اطلاع رسانی کرد. این دلایل ممکن است شامل توضیحات در مورد علت بستن دفاتر و تغییر ساختار باشد. ذکر تلاشهای انجام شده به منظور فرار از تعدیل و چرایی انتخاب این روش بسیار مفید خواهد بود. مواردی از تعدیل نیرو پیشنهاد شده بودند که به راحتی گریزپذیر بوده اند. زمانی را تصور کنید که مدیر یا مدیران مربوطه تعدیل را به عنوان تنها راه حل مطرح می کنند، در صورتی که در همان حال، هنوز تعداد زیادی از کارکنان اضافه کاری می کنند. راه حل بهتر در این حالت کنترل و کاستن اضافه کاری و به کارگیری پرسنل مازاد در این واحدهاست. یک کارشناس منابع انسانی به عنوان شریک کسب و کار (HR Busi­ness Part­ner) همیشه بایستی این موارد را در نظر داشته و به مدیران خواهان تعدیل یادآوری کند.

v تمامی فعالیتهای شرکت بایستی گویای لزوم تعدیل نیرو باشد. شرایطی را تصور کنید که مدیریت به علت کمبود منابع مالی تصمیم به تعدیل گرفته است و در همان حال سفارش خرید کالاهای لوکس از قبیل اتومبیلهای تشریفاتی را تصویب می کند. واضح است که کارکنان شرکت را در انتخاب مناسب ترین راه حل برای جبران کسری مالی، چندان صادق نمی بینند. تعهد مدیریت شرط لازم برای موفقیت پروژه تعدیل است.

v بسیاری از شرکتها در این مواقع به مسئولیتهای اجتماعی خود پایبندند و سعی می کنند از راههای مختلف به کارمند یاری کنند. بعضی بسیار سخاوتمندانه عمل کرده و تا استخدام مجدد کارمند در شرکتهای دیگر (به مدت محدود چند ماهه) حقوق و مزایایش را بدون کار کردن پرداخت می کنند. ضمن اینکه با پرداخت تعهدات بیمه تأمین اجتماعی از ایجاد وقفه در سوابق عضویت کارمند در صندوق مذکور جلوگیری می کنند. بعضی از ایشان هم با سازمانهای مختلف مرتبط از قبیل اداره کار و سازمان تأمین اجتماعی وارد مذاکره شده تا حمایت این سازمانها را در صورت امکان برای بازنشستگی و یا پرداخت مقرری در ایام بیکاری جلب کنند.

v ارتقای مهارت و هماهنگ کردن مهارتهای ایشان با نیازهای فعلی بازار کار در کارکنانی که بایستی از شرکت خارج شوند نیز گزینه ای کاربردی خصوصاً برای افرادی با سطوح مهارت پایینتر خواهد بود. با سرزدن به آگهی های استخدام مختلف و حتی مذاکره با شرکتهایی که در حال وسعت دادن حیطه فعالیت هستند، می توان به کمک کارکنان آسیب پذیر برآمد. 

v یک تعدیل نیروی مازاد مستلزم بررسی خاص گونه تک تک افرادی است که شرکت را ترک خواهند نمود. پیشنهاد و معرفی فرد به بانک همکار به منظور دریافت وام خرید خودرو یا اجاره مغازه، فروش اقساطی خودرو شرکت به فردی که آن را در اختیار داشت و یا تشکیل تیم کاریابی داخلی (در شرکتهای بسیار بزرگ) و معرفی این افراد به بنگاههای کاریابی همکار (در شرکتهای کوچکتر) می تواند گزینه های موفقی باشند که خود فرد نیز آن را قبول خواهد کرد. بعضی از شرکتها نیز تیمی از کارشناسان منابع انسانی و متخصصان تشکیل می دهند که با جستجوی کار در محیط اینترنت، روزنامه ها و شرکتهای دیگر، به طور مستقیم شغلی مناسب برای این افراد پیدا کنند.

در هر صورت جدا شدن و دل کندن از سازمانی که شاید سالها در آن کار کرده ایم، و تنها ماندن در دنیای رقابت برای هیچ کس خوشایند نیست. هر قدر رشته مهارتهای کارکنان عمومی تر و عمق آن کمتر باشد، فشار ناشی از این اصطکاک بیشتر بوده و قدرت تخریب بیشتری خواهد داشت، به همین دلیل این افراد بایستی در مرکز توجه و اولویت قرار گیرند. گامهای اینچنینی قدری از سختی و جانکاهی این بار کم می کند، اگر تعدیل آخرین گزینه ممکن باشد. 

منتشر شده در دنیای اقتصاد اول خرداد ۹۰