مفهوم مزاج از دیدگاه حکمای قدیم و اثر شغل بر افراد

ابوعلی سینا، رازی و سایر حکمای طب سنتی ایرانی عقیده داشتند که :

“اثر غذا، محیط و حتی اثر شغل بر افراد ”

یک غذا یا یک دارو و یا یک شغل در هر فردی اثر خاص و متفاوتی دارد مثلا یک نفر ماست می خورد، می خوابد و فرد دیگری ماست می خورد ولی با نشاط می شود . یک شخص با کارکردن با ارباب رجوع عصبانی می شود اما شخصی دیگر در کمال خونسردی و شادی تا پایان زمان اداری پاسخگوست. شخصی از محاسبه و سر و کله زدن با اعداد هراس دارد و شخصی دیگر این کار را لذت بخش می پندارد.

این موارد نشان دهنده پاسخ انحصاری هر فرد به یک غذا ، شغل و موقعیت شغلی متفاوت است.

اثر شغل بر افراد امری مسلم و بدیهی است که با نادیده گرفتن آن، به انجام درست وظایف و شغل و فرد لطمه وارد می شود.

این انحصار بر اساس ژنوم تعریف می شود. حکمای طب سنتی دانش ژنتیک نداشتند ولی بر اساس فنوتیب و علایم بالینی، انسان ها را طبقه بندی کردند و بیان کردند که  به تعداد افراد روی زمین مزاج وجود دارد ولی برای تسهیل کار، آنها را به ۹ طبقه تقسیم کردند که این ۹ طبقه در طیفی قرار می گیرند.

حکمای طب ایرانی افراد را بر اساس فنوتیپ آنها طبقه بندی کرده اند و براساس  همین فنوتیپ تدابیر زندگی و درمانی وی را بنا نهادند

مزاج شناسی

شناخت فنوتیپ فرد است که مشخص کننده پاسخ درمانی او به تدابیر درمانی است.

هر ژنوتیپ، فنوتیپی را می سازد و این فرد وقتی تحت تأثیر عوامل محیطی درازمدت قرار می گیرد، بیان ژنتیکی متفاوتی نسبت به قبل خواهد داشت.

اثر شغل بر افراد بر روی فنوتیپ خواهد بود.

در طب سنتی ایرانی نیز ابوعلی سینا و رازی چنین نظری داشته اند:

هر فردی یک مزاج پایه (ژنوتیپ) دارد ولی سنین مختلف، مشاغل، غذاها، محیطهای زندگی، فصول مختلف… هر یک مزاجی دارند که بر مزاج پایه فرد سایه می افکند و در سلامتی یا بیماری افراد نقش بازی می کنند.

مفهوم مزاج در طب سنتی:

مفهومی کلیدی و بنیادین است که تحت تأثیر عوامل متنوع فیزیکی، شیمیایی، جغرافیایی، روحی و روانی قرار می گیرد که مجموعه این عوامل تحت عنوان سته ضروریه در طب سنتی آمده است. این عوامل میتوانند از طریق تغییر مزاج بر عملکرد و فونکسیون سلول، بافت، ارکان و انسان تأثیر بگذارند.

علوم omix (ژنومیکس، ترانسکریپتومیکس، پروتئومیکس، متابولمیکس و …) دریچه ای به جهان مزاج هستند. هر ژنوتیپ، فنوتیپی را می سازد و این فرد وقتی تحت تأثیر عوامل محیطی دراز مدت قرار می گیرد، بیان ژنتیکی متفاوتی نسبت به قبل خواهد داشت.

در افراد خاص میزان تأثیر این عوامل متغیر بوده و این عوامل از طریق اثر بر Gene and pro­tein Expres­sion آثار خود را هویدا می سازند، در واقع علوم omix بیانگر سیر و مکانیسم تأثیر سته ضروریه بر مزاج هستند.

غایت آمال در طب سنتی تجویز بر اساس فنوتیپ است، تجویز بر اساس ژنوتیپ خوب است ولی در حال حاضر غیرقابل دسترس و بسیار گران است.

بنابراین تدبیر مربوط به هر دسته فنوتیپی را برای هر فرد مثل محیط زندگی، غذا، شغل … تعیین شود که عاقلانه تر و ارزان تر است

مزاج به معنای تفاوت فنوتیپها است.

اوسلر “Sir William Osler” (پدر پزشکی مدرن و یکی از تاثیرگذارترین پزشکان همه تاریخ ) در ۱۹۸۲ می گوید:

اگر طیف وسیع تفاوت های فردی وجود نداشت، پزشکی یک علم بود نه یک هنر

 

 حکیم سید اسماعیل جرجانی در کتاب ذخیره خوارزمشاهی می گوید:

“… هر تنی را مزاجی و اعتدالی خاصه است و از چندین هزار خلق که خدای تعالی آفریده است، هرگز ۲ تن به یک مزاج، راستا راست نبوده است و نباشد…

و همچنین مردمان هر اقلیمی و هر هوایی را مزاجی و اعتدالی خاصه است.” (در این جا می توان تاثیر دقت به قومیت افراد علاوه بر مزاج، در انتخاب شغل مورد نظر و استخدام را نیز متوجه شد)

بر اساس تفاوت های مزاجی افراد مطالعاتی صورت گرفته است

به طور مثال در افراد با مزاج گرم لنفوسیت های T helper بیشتر، سیستم دفاعی فعال تر و افزایش فعالیت سیستم سمپاتیک را شاهد هستیم.

ولی سیستم پاراسمپاتیک، آدرنال و کورتیکو استروئیدهای فوق کلیوی فعالیت کمتری دارند.

غذاها و مواد گرم فعالیت سیستم سمپاتیک را زیاد می کنند و مواد سرد فعالیت سیستم پاراسمپاتیک را افزایش می دهند، خوراک های گرم فعالیت غده تیروئید و ترشح تیروکسین را افزایش می دهند در نتیجه متابولیسم پایه و تولید انرژی بالا می رود. خوراک های سرد فعالیت تیروئید و ترشح تیروکسین را کاهش می دهند و در نتیجه متابولیسم پایه و تولید انرژی کم میشود.

با دقت بر مطالب ذکر شده می توان فهمید که بحث مزاج انتزاعی و تخیلی نیست، بلکه کاربردی است.  همچنین با شناخت مزاج اشخاص، فصول، اقوام، سنین و … از یک طرف و شناخت مزاج شغل ها، محیط کار، شرح شغل، شرح وظایف و تمامی شرایط کار و وظایف مورد نظر می توان انتخاب شایسته تری انجام داد و یا در مدیریت عملکرد افراد بهره مند شد.

همانطور که شغل بر فرد اثر می گذارد، اثر شغل بر افراد نیز می تواند موثر باشد، ایجاد رضایت شغلی، کاهش و یا افزایش استرس و اثراتی دیگر از جمله موارد اثر شغل بر افراد است.

 

مطالب و یادداشت های مرتبط:

 

لزوم توجه به طب سنتی در مدیریت منابع انسانی

نقش مزاج کارکنان در جذب شایسته و مدیریت عملکرد منابع انسانی

 

آشنایی با مزاج و ارتباط آن با منابع انسانی و شغل

بلاگ منابع انسانی